Tonya'nın eğitime verdiği önem türkülere de konu olmuştur. Cumhuriyet'ten önce de Tonya' eitim kurumları öne çıkmaktaydı. Turalı ve Kayacan'daki medreselerin kalıntıları günümüzde de ayaktadır.
Cumhuriyet'ten önceki eğitim kurumlarını bitirenlerin birçoğu, TRabzon ve İstanbul'e giderek eğitimlerini sürdürmüş ve daha sonra Tonya'ya gelerek Turalı, Kayacan, Melikşah gibi merkezlerde bulunan medreselerde görev yapmışlardır.
Sayraç Köyü'nden Şişmanoğlu Salih Efendi, Karşular mahallesi'nden Kalyoncuoğlu Abdulkerim Efendi, Büyükmahalle'den Seyit Efendi, Karaağaçlı Köyü'nden Durmuşoğlu Ali Efendi, Karşular Mahallesi'nden Kadıoğlu Salih Sıtkı Efendi... Cumhuriyetin ilk yıllarında da önde gelen eğitim görmüş insanlardı.
Bunların çoğu din eğitimi almış, çevreye bu alanda hizmet vermişlerdir. Abdulkerim Efendi ve Salih Sıtkı Efendi ise din eğitimi yanında sosyal alanda da aldıkları eğitimle devlet kurumlarında görev yapmışlardır. Salih sıtkı Efendi Sıvas-Gürün de kadılık görevinde, Abdulkerim Efendi ise İstanbul'da Saray Katipliğinde bulumuşlardır.
Cumhuriyet'in kurulması ve ardından yazı devrimin yürürlüğe girmesinden sonra 1929 yılında ilçe merkezinde (o zaman nahiye/bucak merkezi) beş sınıflı bir ilkokul açılmıştır. Daha sonra İskenderli, Karşular, Kaleönü, Hoşarlı ilkokulları eğitim öğretime başlamış, 1960'lardan sonra da hemen hemen her köye bir ilkokul açılmıştır.
Günümüzde eğitim öğretim sorunu önemli ölçüde çözümlenmiştir. Okul çağına gelen her çocuk, kız erkek ayrımı olmadan okula devam eder. Yaşı otuzun altındaki gençlerin yüzde yüze yakın bir bölümü lise mezunudur.
1962 yılında açılan Tonya Ortaokulu, on yıl sonra Tonya Lisesi olarak eğitimini sürdürür. İskenderli, Hoşarlı, Çayıriçi, Kalınçam ve Sayraç Köylerinde de daha sonra bağımsız ortaokullar açılır.1976 yılında açılan imam hatip lisesi de eğitimini sürdürmektedir.
2004-2005 öğretim yılı başında, Tonya'da ortadereceli okullar şöyledir: İlçe merkezinde Atatürk Çok Programlı Lisesi, Tonya Anadolu Lisesi, Tonya İmam Hatip Lisesi, Sağlık Meslek Lisesi. İskenderli Beldesinde, İskenderli İMKB Çok Porogramlı Lisesi.
Sekiz yıllık kesintisiz eğitim uygulamasından sonra birçok okul, merkezi okullara taşındığından okul sayısının azaldığı görülmektedir.
İlçe merkezinde Şehit Ayhan Güner, Feride-Ahmet Şener İlköğretim Okulları, Büyükmahalle 17 Şubat ve Karşular Şehit Cemil Küçük İlköğretim Okulları ile Hoşarlı, Karaağaçlı, Çayıriçi, Kalınçam ve Sayraç İlköğretim Okulları 8 sınıflı, Yenimahalle, Kaleönü, Kayacan, Kalemli, Gündoğdu ilköğretim okulları beş sınıflı olarak eğitim öğretimlerini sürdürüyor.
Birçok Tonyalı genç bu okullarda eğitim öğeretime başlayarak bugün önemli görevlerde bulunmaktadır. Üniversitelerde öğretim üyesi, bürokrat, işadamı, yazar, sanatçı temel eğitimlerini Tonya'da görmüştür.
alıntı.
